هزینه ایاب و ذهاب در قانون کار؛ قوانین، شرایط و نحوه محاسبه

هزینه ایاب و ذهاب در قانون کار؛ قوانین، شرایط و نحوه محاسبه

هزینه ایاب و ذهاب یکی از موضوعات مهم در روابط کاری بین کارگر و کارفرما است که در قانون کار نیز به‌طور مستقیم و غیرمستقیم به آن پرداخته شده است. بسیاری از کارگران روزانه مسیرهای طولانی برای رسیدن به محل کار خود طی می‌کنند و طبیعی است که انتظار داشته باشند بخشی از این هزینه‌ها توسط کارفرما جبران شود. از سوی دیگر، کارفرمایان نیز نیاز دارند بدانند چه شرایط و ضوابطی برای پرداخت هزینه ایاب و ذهاب وجود دارد تا درگیر مشکلات قانونی یا اختلافات حقوقی نشوند. در این مقاله از وبسایت وحید حاجی زاده مشاور قانون کار قصد داریم قوانین مرتبط با هزینه ایاب و ذهاب در قانون کار، شرایط پرداخت، نحوه محاسبه و نکات کلیدی آن را بررسی کنیم تا هم کارگران و هم کارفرمایان دید روشنی نسبت به این موضوع داشته باشند.

هزینه ایاب و ذهاب چیست؟

حق ایاب و ذهاب یکی از مزایای رفاهی در قانون کار است که به منظور جبران بخشی از هزینه‌های رفت‌وآمد کارکنان به محل کار یا انجام مأموریت‌های کاری در نظر گرفته می‌شود. مطابق ماده ۱۵۲ قانون کار، اگر کارگاه در فاصله‌ای دور از محل سکونت کارکنان قرار داشته باشد و وسایل نقلیه عمومی پاسخگوی نیاز رفت‌وآمد آنها نباشد، کارفرما موظف است وسیله نقلیه مناسب برای تردد پرسنل فراهم کند. این مزایا می‌تواند به‌صورت پرداخت نقدی یا امکانات غیرنقدی مانند سرویس ایاب و ذهاب ارائه شود. در بسیاری از شرکت‌ها، اختصاص سرویس رفت‌وآمد روشی مرسوم برای تسهیل حضور کارکنان در محل کار است. در واقع، هدف اصلی این مزایا، کاهش دغدغه‌های رفت‌وآمد و ایجاد شرایط کاری بهتر برای پرسنل است. نحوه و میزان پرداخت هزینه ایاب و ذهاب معمولاً بر اساس سیاست داخلی سازمان یا توافقات بین کارگر و کارفرما تعیین می‌شود.

شرایط تعلق حق ایاب و ذهاب

پرداخت هزینه ایاب و ذهاب شامل همه کارکنان نمی‌شود و مشمول شرایط خاصی است. به‌طور کلی، این مزایا بیشتر برای افرادی در نظر گرفته می‌شود که مسیر رفت‌وآمد طولانی‌تری دارند یا دسترسی به وسایل حمل‌ونقل عمومی برای آنها محدود است. هرچند در ماده ۱۵۲ قانون کار به فاصله مشخصی اشاره نشده، اما در عمل این موضوع می‌تواند باعث بروز اختلاف نظر میان کارگر و کارفرما شود.

مهم‌ترین شرایط تعلق هزینه ایاب و ذهاب عبارت‌اند از:

• طولانی بودن فاصله محل کار و محل سکونت
  
• نبود یا کمبود وسایل نقلیه عمومی در مسیر رفت‌وآمد
• عدم تأمین سرویس توسط کارفرما یا شرکت
• وجود توافقات داخلی شرکت یا قراردادهای جمعی درباره ایاب و ذهاب
• پرداخت کمک هزینه سوخت برای کارکنانی که از وسیله نقلیه شخصی استفاده می‌کنند

حق ایاب و ذهاب در قانون کار سال ۱۴۰۴

بر اساس تصویب‌نامه هیأت وزیران درباره ضوابط اجرایی قانون بودجه سال ۱۴۰۴ که در اردیبهشت همان سال در پایگاه ملی اطلاع‌رسانی قوانین و مقررات کشور منتشر شد، موضوع کمک هزینه ایاب و ذهاب به‌طور شفاف مشخص گردیده است.

مطابق ماده ۸ این تصویب‌نامه:

کمک هزینه ماهانه ایاب و ذهاب برای کارمندانی که از خدمات حمل‌ونقل سازمانی (مانند سرویس یا خودروی سازمانی) استفاده نمی‌کنند، در شهر تهران به میزان ۴ میلیون و ۳۲۰ هزار ریال و در شهرهای بالای ۵۰۰ هزار نفر جمعیت به میزان ۲ میلیون و ۸۸۰ هزار ریال تعیین شده است.

پرداخت این کمک هزینه به افرادی که از سرویس سازمانی یا خودروی اختصاصی محل کار بهره‌مند می‌شوند، ممنوع خواهد بود.

همچنین در تبصره ماده ۸ آمده است که:

دستگاه‌های اجرایی در کلان‌شهرها می‌توانند برای تأمین سرویس رفت‌وآمد کارکنان خود با شرکت‌های حمل‌ونقل شهری غیردولتی قرارداد منعقد کنند. سقف این قراردادها می‌تواند حداکثر ۲۰ درصد بیشتر از عملکرد هزینه ایاب و ذهاب سال ۱۴۰۳ باشد.

علاوه بر این، برای کارمندان دارای معلولیت شدید یا بسیار شدید و همچنین جانبازانی که از حق پرستاری (موضوع ماده ۲۶ قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران) برخوردارند، مبلغ کمک هزینه ایاب و ذهاب می‌تواند تا ۵۰ درصد افزایش یابد.

نحوه محاسبه هزینه ایاب و ذهاب کارکنان

روش محاسبه و پرداخت هزینه ایاب و ذهاب به عوامل مختلفی مانند سیاست‌های داخلی شرکت، قوانین کار، و شرایط خاص کارکنان بستگی دارد. با این حال، در بیشتر سازمان‌ها این حق به یکی از شیوه‌های زیر محاسبه و پرداخت می‌شود:

• محاسبه بر اساس مسافت: در این روش مبلغی ثابت برای هر کیلومتر یا فاصله مشخص در نظر گرفته می‌شود. به همین دلیل کارمندانی که مسیر طولانی‌تری دارند، مبلغ بیشتری دریافت می‌کنند.
  
  
• محاسبه بر اساس نوع وسیله نقلیه: بعضی شرکت‌ها کمک هزینه ایاب و ذهاب را بر مبنای وسیله نقلیه مورد استفاده کارکنان مانند خودروی شخصی، تاکسی یا مترو پرداخت می‌کنند. به طور معمول، میزان پرداختی برای حمل‌ونقل عمومی کمتر از وسایل نقلیه شخصی است.
  
  
• پرداخت مبلغ ثابت: در برخی سازمان‌ها یک مبلغ ثابت به عنوان کمک هزینه ایاب و ذهاب در نظر گرفته می‌شود که ممکن است به صورت روزانه یا ماهانه به کارکنان پرداخت گردد.
  
  
• پرداخت ویژه برای شیفت‌های خاص: گاهی اوقات حق ایاب و ذهاب تنها برای کارکنانی در نظر گرفته می‌شود که در شیفت‌های خاص مثل شیفت شب فعالیت دارند، چرا که دسترسی به وسایل حمل‌ونقل عمومی در این ساعات محدودتر است.

اختلافات رایج در پرداخت هزینه ایاب و ذهاب

با وجود اینکه قانون کار در ماده ۱۵۲ به موضوع ایاب و ذهاب اشاره کرده، اما چون جزئیات دقیقی درباره میزان و نحوه پرداخت ارائه نشده، معمولاً میان کارگران و کارفرمایان اختلاف‌هایی به وجود می‌آید. مهم‌ترین موارد اختلاف شامل موارد زیر است:

• تعیین فاصله محل سکونت تا کارگاه: چون در قانون به مسافت مشخصی اشاره نشده، برخی کارفرمایان این حق را تنها برای کارکنانی که مسیر طولانی‌تری دارند قائل می‌شوند؛ در حالی که کارگران معمولاً انتظار دارند همه افراد از این مزایا بهره‌مند شوند.
  
  
• نقدی یا غیرنقدی بودن پرداخت: بعضی کارفرمایان تنها سرویس ایاب و ذهاب در اختیار کارکنان قرار می‌دهند، در حالی که کارگران ترجیح می‌دهند مبلغ نقدی دریافت کنند تا آزادی عمل بیشتری در انتخاب وسیله نقلیه داشته باشند.
  
  
• میزان کمک هزینه: شرکت‌ها و سازمان‌های مختلف مبالغ متفاوتی را به عنوان هزینه ایاب و ذهاب پرداخت می‌کنند که گاهی کمتر از انتظار کارگران است و باعث بروز اختلاف می‌شود.
  
  
• پرداخت برای شیفت‌های خاص: کارکنانی که در شیفت شب یا ساعات غیرمعمول کار می‌کنند، معمولاً انتظار دارند کمک هزینه بیشتری دریافت کنند، اما در بسیاری از موارد این موضوع در نظر گرفته نمی‌شود.
  
  
• عدم شفافیت در قرارداد کاری: وقتی در قرارداد به صراحت به موضوع ایاب و ذهاب اشاره نشده باشد، در آینده می‌تواند منجر به شکایت یا ارجاع به هیأت‌های حل اختلاف اداره کار شود.
  
  
• به همین دلیل توصیه می‌شود کارفرمایان و کارگران پیش از شروع همکاری، شرایط مربوط به پرداخت هزینه ایاب و ذهاب را به‌طور شفاف در قرارداد کاری قید کنند تا از بروز اختلافات حقوقی جلوگیری شود.

جمع بندی

هزینه ایاب و ذهاب یکی از مهم‌ترین مزایای رفاهی در قانون کار ایران است که هدف آن کاهش دغدغه‌های رفت‌وآمد کارکنان و ایجاد شرایط کاری مناسب‌تر می‌باشد. مطابق ماده ۱۵۲ قانون کار، در صورتی که محل کار در فاصله‌ای دور از سکونت کارکنان قرار داشته باشد یا وسایل حمل‌ونقل عمومی پاسخگو نباشد، کارفرما موظف است وسیله نقلیه یا کمک هزینه ایاب و ذهاب را تأمین کند. در سال ۱۴۰۴ نیز با تصویب‌نامه هیأت وزیران، مبالغ مشخصی برای این حق در تهران و شهرهای بزرگ تعیین شد.

از آنجا که جزئیات دقیق این مزایا در قانون به‌طور کامل مشخص نشده، بسیاری از اختلافات میان کارگر و کارفرما به همین موضوع برمی‌گردد. بنابراین بهترین راهکار، شفافیت در قراردادهای کاری و تعیین دقیق شرایط پرداخت است تا از بروز مشکلات حقوقی جلوگیری شود.